امشب یاد دو رند خراسانی کردم. مهدی اخوان که “عاشقانه ها و کبود”ش را می خواندم و نجیب مایل هروی از گوشه گیران سختکوش و خراسان شناس.
اخوان مرا برد به سالهای پیش و دورتر و دورتر. نسل او تجربه های شگرف کرد و جهان دیگری داشت. جهان کشف ذهن و زبان نو خیال های نو جسارت های تازه در عشق و سیاست و حکمت رندانه ایرانی. او و شاملو و فروغ هریک مظهری شدند از ما با جامعیتی کم نظیر از همه آنچه ما هستیم از کفر تا دین از غرور تا حسرت از خواهش تا بی نیازی از دل سنتی مان تا دماغ تجدد خواهمان از نظم مان تا بی نظمی مان و از پیروزی و شکست مان و از زبان و بی زبانی مان. آنها هر چه ما می توانستیم گفت گفتند و تجربه شان تجربه ما شد.
آنها مردم شهر بودند. ما مردم شهر بودیم. ما شهر را بتمامه و انسان نو را بتمامه تجربه می کردیم. چه شد که هر چه شهریان و شهریاران ما پی افکندند نابوده شد.
به یاد نجیب مایل افتادم.محضرش همیشه تازه و با برکت بود. با نکته ای سخن تازه ای بیرون می آمدی. سخت می خواند و سخت کار می کرد. همیشه به حرف تازه ای نگره تازه ای فهم نازکی رسیده بود. او هوشمندانه رمز استمرار فرهنگ ما را در اشرافیت آن می دید.
یک بار گفت که ما در این منطقه عامی شده ایم و عامی گرا. و این را داریم تبلیغ می کنیم. نتیجه آن حکومت علمای عوام بر ماست.
هنوز نه از بن لادن خبری بود و نه حتی از طالبان که او چنین می گفت.
می گفت بیشترین کار روی مذهب عوام شده و ما باید روی مذهب خواص کار کنیم و مذهب خدا. مذهب خواص را در بحران می دید. می گفت و درست می گفت که مذهبی هم که از ما دارد در دنیا معرفی می شود مذهب عوام است و همین هم نظر دنیا را به ما و فرهنگ ما خراب کرده است.
شنیده ام دیگر در مشهد نیست و به هرات بازگشته است بعد شاید بیست و پنچ شش سال اقامت در ایران و اینکه با وجود چندین و چند اثر فاخر چاپ شده هنوز باید هر سال اقامت خود را تمدید می کرد. راه نمی آمد با علمای عوام.
فعالان سیاسی و نظریه پردازان انقلابی ما چندین دهه کوشیدند تا مردم را به صحنه بیاورند. اما آنها که به صحنه آمدند همانها نبودند که آنها انتظار می بردند . نظریه های آنها تماما مصادره شد به نفع گروهی که با هیچ سنت روشنگرانه ای سر سازش نداشتند.
برای همین است که آنها که از جان آزاده شهری به هر درجه ای برخودارند علی مراتبهم احساس نفس تنگی و افسردگی و خفقان می کنند و خود را بیگانه می بینند و محاصره شده با ناهمجنس.