برای من شاید هیچ نکته تاکنون تامل برانگیزتر و نتایج آن اثر گذارتر از دو پدیده توامان گسست گفتمانی و معرفت زمانی در طبقه ای از روحانیت شیعه نبوده است که "الیناسیون" ناشی از آن و آثار دیگرش امروزه بر حیات تک تک ایرانیان محسوس وهویداست. نسل ما و پس از ما به غایت از پدیده تکوین پر هزینه تاریخی و گویی مقدر روحانیت متاثر است و به باور من نکته ای از این موثرتر در حیات ملی و معاصر ما ایرانیان نیست.

پسینیان ما خواهند نوشت که میراث دوره ما مردن روح دین، تهی شدن جامعه از اخلاق و غلبه شریعت ظاهر بر گوهر دین و در نتیجه تباهی نسلی است که بزدلانه یا از سر تقیه بر تاراج ارزشهای اخلاقی نظاره کرده و برای کسب معاش و ارضای شهوات شخصی دم فرو بستند.

در همین ارتباط دو رویداد خاص بر زندگی شخصی من چندان اثر گذاشته که هنوز پس از سالها حیات و معاش من از آن متاثر است و جای شرح آن در این نامه نیست.

زمانی به نسبت دراز از جوانی من به گونه داوطلب و به تفاریق از آغاز جنگ تا پایان آن در جبهه ها گذشته است و شاید شیرین ترین، تلخ ترین و در عین حال نادرترین لحظات حیات من از آن این دوره است که بی گمان دیگر تکرار نخواهد شد.

در میان استادان چه در حوزه و چه در دانشگاه (که بسیار دیده ام) چهره، کلام و هیبت دو تن بر خاطر من سنگین است، آیه الله معظم آقا سید رضی شیرازی فیلسوف اعظم تهران (و به باور برخی ایران) و سرآمد معارف عقلی و نقلی حوزه که در میانه دهه شصت سحرگاه صیف و شتا و از راهی دراز به منزلش می شتافتم تا با نگاهی نافذ برایمان از حکمت اسلامی بگوید. او در چشم همه منزلتی عظیم و محترم داشت حتی برای آن استاد دانشگاه شریف و همدرس ما که بارها بر اثر غفلت مورد عتاب استاد واقع می شد. آقا رضی صراحت لهجه داشت و کسی را بی پرس و جو به محضر درس خصوصی خود راه نمی داد و کمال و منش بلند از هیئت اش هویدا بود.

دیگری که فرانسوی است و در همین وبلاگ از او یاد کرده ام پرفسور بورژوا استاد برجسته سوربن و رییس انجمن فلسفه فرانسه است که با دیدن او در همان روزهای آغازین سمینارهای سوربن یاد اقا رضی افتادم (بعدها آقای شیرازی فرمودند که در سوربن نیز چندی درس خوانده اند !). سیطره او بر فلسفه آلمانی خاصه متون هگلی شهره و مثال زدنی است و اقتدار علمی و مهابت او در سمینارهای سوربن همه از جمله اساتید دیگر را که به شوق استفاده در درس او حاضر می شدند به سکوت و ادب وا می داشت. هنوز هر زمان که مرا می بیند از ایران چنان می پرسد که گویی روزانه مسایل ایران را دنبال می کند!

در ایران نیز حافظه سرشار و بیاد ماندنی دکترعلی خان اکبر را فراموش نمی کنم که یکه استادی مسلط بود و به ما اندیشه های سیاسی درس می داد و جوانی را پس از سالها ندیدن و با یک نگاه در پس ستون یک کلاس به اسم می شناخت. پیرمرد پنجاه سال بی هیچ فتوری اخبار انگلیسی بی بی سی را راس ساعت مقرر گوش می کرد و غالب ایام از چهارراه استانبول تا کوههای شمال تهران پیاده می رفت، بخانه بازمی گشت، دوش می گرفت و بر سر درس صبح دانشگاه حاضر می شد (این داستان حتی در ایام موشک باران تهران نیز ادامه داشت).

زحمات ریاست دانشگاه در ایران را فراموش نمی کنم و سلوک جانشین بزرگوار او که با همه فضل، همیشه و برای همه پیش سلام بود و دیده ام در ساعت چهار و پنج صبح جارو بدست گوشه ای از صحن دانشگاه را در سوسوی تاریک روشن سحرگاه می روبد و بسیاری چیزهای دیگر از او دیده ام که در این نوشته جا برای آن همه نیست. دکتر صدقی که با کوشش و تسلطی نمونه آنقدر به ما عربی آموخت تا ما را به گویش روان، فهم متون و سخنرانی واداشت، حیف که از آن همه معلوم نیست چه مانده است.

جز اینها که از بزرگان گفتم نشانه های پیرامونی از مردم نجیب کوچه و بازار تا طرفه رفتارهای لوطیان گاه در ذهن ما آن اندازه پایدارند و نکته اموز که رویدادهای بزرگ. چه بسیار بزرگانی را دیده ایم که برای نکته اموزی یا تنبیه نفس حتی با بد نامان نشسته و برخاسته اند، با آنها خفته و خورده اند. مردم عادی کوچه و بازار که از قضا بهترین بندگان خدایند و حسابشان نزد او اغلب از مدعیان علم و فضل و تقوا بسیار پاک تر است گاه نزد پاره ای بزرگان بیش از نخبگان و صاحبان نام حرمت داشته اند.

با آوردن چند نمونه از این لحظات ماندگار پیرامونی به میهمانی ملکوتی سوشیانت خاتمه می دهم:
فراموش نمی کنم ژنده پوشی را که سالها پیش با دیدن گروه طبل نواز و آوازه خوانی گوتیک از آلمان در میدان شهرداری پاریس، به آنان پیوست، در حالی که مکرر سر به آسمان بر می داشت و با خدای خویش نجوا می کرد با ساز آنان مستانه می رقصید و تا آخر رقص که بیشتر به سماع صوفیان شبیه بود رقت انگیز می گریست !

فراموش نمی کنم جوانی را در قطار که با نی نوازی خویش تمنای مساعدت مالی از مسافران داشت و پس از هنرنمایی تحسین آمیز جز اندکی کاسبی نکرد، اشک بر دیده اورد و در برابر همه نی لبک شکست و بر سر خود کوبید. جنتلمنی فرانسوی شصت ساله و بسیار شیک پوش برخاست، او را آرام کرد و به او امید داد. کلاه از سر خویش بر گرفت و با آن هیبت تا انتهای قطار رفت و برای جوانک درخواست پول کرد، کلاه اشرافی او پر از پول شد، همه را بدامن جوانک ریخت و بر جایش نشست !

فراموش نمی کنم هواپیمایی مرا و تعدادی بخت برگشته را از مشهد به تهران بر می گرداند، در آسمان تهران چرخ باز نکرد و چرخید و چرخید. همه عوامل اجرایی و فنی بجای تسکین مردم ناپدید شدند، پس از نیم ساعتی مردم به بخت نگون خود یقین کردند، قیامتی بود… خلایقی گریان و شیون کنان و هیچ کس را بر حال خویش وقوف نبود. من که بارها در جبهه از مرگ جسته بودم این بار با اراده آداب پیش از موت بجای اوردم و آرام در انتظار مرگ نشستم. مسافر کنار من چون بسیاری دیگر از مسافران ضجه زنان و گریان بر من آویخت که چه نشسته ای آرام ؟! گفتم چه کنم که تقدیر ماست و گریزی نیست، دست کم می توان دعایی خواند و مرگ آگاهی داشت و آرام تا لحظه موعود نشست. نمی شنید و من تکرار می کردم و او بی آنکه به من گوش کند لباس مرا می درید و با فریاد بر من می کوفت. لاجرم این پرنده مرگ نشست و اول از همه این کادر وظیفه شناس هواپیما بودند که به سالن گریختند … هنگام خروج ظاهر همه مسافران دیدنی بود!