ضدمقدس، تلویزیون و ترور

کشته شدن فیلمساز غیرمتعارف هلندی تئو ون گوک بار دیگر مساله برخورد اسلام و اروپا را مطرح کرده است. ون گوک در یک فیلم 10 دقیقه ای ( Submission به معنای اسلام ولی با معنی ضمنی انقیاد ) برای آنکه خشونت مسلمانان نسبت به زنانشان را نشان دهد زیاده روی کرد و به فیلم کوتاه خود جنبه ای تحریک آمیز اضافه کرد: نقش کردن آیات قرآن در باره زنا بر پشت زنی برهنه. او مدعی بود که چنین اتفاقی افتاده است. که زنی به جرم زنا شلاق خورده و بعد آیات زنا را بر پشت او به عبرت نوشته اند.

من البته این داستان را باور نمی کنم. این از آن مواردی است که می گویند حتی اگر راست هم باشد نقلش نباید کرد چون به دروغ مانند است. اگر واقعا چنین اتفاقی افتاده باشد هم بسیار نادر است. نماینده رفتار مسلمین با زنانشان و نیز با آیات قرآن نیست. ضمن آنکه بردن آن به رسانه فراگیری مثل تلویزیون بعد تازه ای به آن می بخشد و عمومیتی به داستان می دهد که آن را از واقعیت اصلی اگر بوده بسیار دور می کند. به نظر من در تحریک آمیز بودن این صحنه پردازی شکی وجود ندارد. ون گوک برای این بازی شهرت طلبی یا برای سوء برداشتی که از اسلام ارائه کرد ( و در آن همکار سومالیایی تبار و مسلمان اش هم نقش داشت)بهای گزافی پرداخت.

جامعه امروز غربی از نظر فرهنگ و اعتقادات بشدت نامتوازن است. گروههای زیادی مثل ون گوک به هیچ امر مقدسی باور ندارند. ولی عامه مردم هنوز به مقدسات خود دلگرم اند. نمونه های بسیاری از نقض مقدسات وجود دارد و تقریبا هر ماهه اتفاق می افتد که مراجع قانونی سانسور آن را از گردونه تبلیغات و رسانه ها و سینما و مکانهای عمومی خارج می کنند. بسیاری از آنها مقدسات مسیحی را به چالش می گیرند و شماری از آنها هم مقدسات دیگر اقوام و ملل جامعه های جهانی شده غربی را. در شماری از آنها هنر صحنه پردازی و آرایش و عکاسی در حد اعلا ست. اما با همه مهارتی که در آن به کار رفته و جاذبه ای که در آن کاشته شده یا قبل از پخش زمینگیر می شود یا بعد از آن به دلیل تعدد شکایتهای عمومی ممنوع می شود. 

به چالش گرفتن مقدسات و آنها را به عنوان ابزار بیانی صنعت تبلیغات به کار گرفتن واقعا گسترده است و نشانی از نبردی نهاناشکار بین گروههایی از نخبگان سترده -از- هر- نوع- باور مذهبی با عامه مردم. قانون هم معمولا جانب عموم را می گیرد و هنرهای ضدمقدس معمولا در حلقه های معینی محدود می مانند یا شبه زیرزمینی می شوند.

در این میان حضور مسلمانان در جوامع اروپایی بهانه خوبی به دست هنرمندان جنجالی و گاه شبه هنروران کاسبکار و فرصت طلب داده است تا هر از گاهی با دستاویز قرار دادن “تفاوت” های مسلمانان و یا با اتکا به برداشتی یک بعدی از زمینه های مورد پسند رسانه های غربی مثل حقوق بشر و حقوق زن و امثال آن نیشی بزنند و فرهنگ مسلمانان را به مسخره بگیرند. هلند در این میان موقعیت خاصی دارد. کشوری کوچک و بسیار آزاد در سکس و مواد مخدر با یک جمعیت ۱ میلیون نفری از مسلمانان (آمار براساس نظر سایت اسلام در هلند تصحیح شد- ۱۴ نوامبر). ون گوک نمونه بی باوران ضدمقدس جنجالی در این فضا بود. تحمل او برای هر کسی آسان نیست. هر دادگاهی برای قاتل او به این نکته توجه خواهد کرد.

ولی آنچه دادگاه حکم کند فقط در حق قاتل است. کسانی که این روزها مسجدها و مکتبهای قرآن مسلمانان در هلند را آتش می زنند پیشتر حکم خود را در باره تمام مسلمانان این کشور داده اند. افراط همیشه افراط می زاید. اما اگر ون گوک کمی تامل می کرد و یا تلویزیون هلند جانب مصلحت عمومی را پاس می داشت و فیلم افراطی او را بی محابا پخش نمی کرد امروز هم او زنده بود و هم جامعه هلند از تنش هایی که در آغاز آن است برکنار می ماند. اما ظاهرا هلندی ها تصمیم خود را گرفته اند.

پیوندها:
من به دلیل توهین آمیز بودن عکس صحنه مورد اشاره در فیلم ون گوک آن را در اینجا نیاوردم. اما برای مقایسه عکس زیر را ببینید که از بسیاری جهات ممکن است توهین آمیز هم نباشد اما پس از انتشار ممنوع شد:


نقل از یادداشت شهزاده در سمرقند که از اتفاق امروز به بحث مشابهی اشاره کرده است. در لینک او شمار بیشتری از عکس های تبلیغاتی ممنوع شده را هم می توانید ببینید.

مطلب بی بی سی در باره سوگواری هلندی ها برای ون گوک؛ و فشرده فارسی آن در بی بی سی فارسی؛

سایت تئو ون گوک که عکس او را هم از همانجا گرفته ام؛ زندگینامه او در دانشنامه رایگان ویکی پدیا؛ فیلمشناسی او در پایگاه فیلم جهانی ( IMDB )؛ نقدی بر فیلم ۱۰ دقیقه ای مورد بحث با اشاره به اینکه از سبک شیرین نشاط تقلید ناشیانه کرده است در  Expatica؛ نظر نمایه سانسور سازمان مخالف سانسور در جهان در باره کشته شدن او، شخصیت ون گوک و جامعه امروز هلند؛ و سرانجام این خبر در باره برانگیخته شدن خشم مسلمانان هلند از پخش فیلم؛

 یادداشت روشنگر داریوش پس از دیدن فیلم ون گوک، در ملکوت: چهره مخدوش آزادی بیان؛

نقد تند و تیز مهدی خلجی بر نوشته سیبستان را هم در کتابچه (۱۴ نوامبر) بخوانید: کشته شدن ون گوک مایه شرمساری همه مسلمانان. من پای مطلب او نظر کوتاهی نوشته ام و در نقد آن چیز دیگری نمی نویسم اما بحث از جنبه های دیگر ماجرا را از نگاه خود ادامه خواهم داد.