جایزه کتاب سال با همه مشکلاتی که داشته و دارد و ملاحظاتی که در دادن جوایز و برجسته ساختن کتابها و نادیده گرفتن کتابهایی دیگر دارد، یک اتفاق مهم در حوزه کتاب در ایران است. فهرست کتابهای برنده حاوی شماری از گنجینه های تحقیقی و تالیفی فارسی است. از جمله کتاب گرانقدر فهرست ترجمه های فارسی (شماره ۱ در فهرستی که پس از این می آید) که کاری کم شناخته اما بسیار پراهمیت است و با زحمت بسیار تولید شده است.
آقای رئیس جمهور در مراسم اعلام جوایز گفته است «بی‌تردید کتاب می‌تواند یکی از شاخص‌های رشد جامعه در بخش‌های فرهنگ، سیاست، اقتصاد و سایر بخش‌ها باشد.» این حرف کاملا درست است. اما نکته اینجا ست که تا کنون روش خاصی برای این کار تدوین نشده است. کتاب شاخص رشد است. اما این شاخص را چطور باید اندازه گیری کرد؟ فعالیتهای خانه کتاب مثلا زمینه را برای اندازه گیری می تواند آماده کند. در برخی موارد هم کارکرد دارد. اما این فعالیتها از جمله ابتدایی ترین آنها که فهرست کتابهای نشرشده در هر ماه باشد خود نیازمند بازنگری و دقت یافتن است تا بتواند در کار شاخص سازی واقعا موثر باشد. برخی از مشکلات کار را در یادداشتی که در همین راهک نوشته ام یاد کرده ام (هر “چاپ اول”ی چاپ اول نیست). اما اکنون جا دارد از کارشناسان و کتابداران و مسئولان خانه کتاب بخواهیم در کار اندازه گیری صرف وقت و همت کنند و کارآگهان کتاب را گردآورند. من شخصا فکر می کنم روشهای کتابسنجی که امروزه به صورت محدودی در ایران به کار می رود می تواند در سطح اندازه گیری پیوند کتاب و رشد اجتماعی هم گسترش داده شود. اگر عمری بود یادداشت جداگانه ای در این زمینه منتشر خواهم کرد. ولی مهم این است که چه از راه گسترش روشهای معمول و چه با ابتکار روشهای تازه و نیز با کمک از دانش جهانی، کتاب را بتوان چونان معیاری برای اندازه گیری رشد به کار گرفت.
الف) کلیات
فهرست‌نویسی
1. فهرست کتابهای فارسی شده چاپی، پژوهش و تدوین: فرشته ناصری، مهین فضائلی جوان، محمدکریم رحمانی‌پور و حمزه کاهانی، زیر نظر: سیدمحسن ناجی نصرآبادی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1393، ۸ ج.
ب) دین
فقه و اصول
2. انوار الفقاهه، تألیف حسن‌بن‌جعفر کاشف‌الغطاء، تحقیق: المرکز العالی للعلوم و الثقافه، مرکز احیاء التراث الاسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳، ۱۰ ج.
ج) زبان
زبانهای باستانی
3. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان‌فارسی، تألیف محمد حسن‌دوست، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه نشر آثار، ۱۳۸۱ ـ ۱۳۹۳، ۵ جلد.
د) هنر
معماری و شهرسازی
4. گذری بر معماری متقدم مسلمانان، تألیف آرچیبالد کمرون کرسول، بازنگری: جیمز الن، ترجمه مهدی گلچین عارفی، تهران: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری، متن، ۱۳۹۳، چهارده، ۴۱۸ ص.: مصور.
فیلمنامه
5. هفت فیلمنامه، نوشته اصغر فرهادی، تهران: نشر چشمه، ۱۳۹۳، ۶۸۸ صفحه، مصور.
هـ) ادبیات
ادبیات زبانهای دیگر
6. نامه‌های پر تب‌و‌تاب، خورخه لوئیس بورخس، ترجمه نجمه شبیری، تهران: نشر مشکی، ۱۳۹۳، ۳۷۶ ص.: مصور (رنگی).
و) تاریخ و جغرافیا
تاریخ
در بخش ترجمه دو کتاب زیر به صورت مشترک انتخاب شدند:
7. نامه سرگشاده به اسکندر کبیر، تألیف پییر بریان، ترجمه مهشید نونهالی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۳، ۲۱۶ ص.
8. استالین، تألیف ادوارد رادزینسکی، ترجمه آبتین گلکار، تهران: نشر ماهی، ۱۳۹۳، ۶۸۰ ص + ۴۸ ص.: مصور.
9. تاریخ جامع ایران، تألیف گروه نویسندگان زیرنظر کاظم موسوی‌بجنوردی، تهران: مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ۲۰ ج.
ز) کودک و نوجوان
علوم و فنون
10. پستانداران ایران ج ۲: سگسانان و کفتارها، تألیف علی گلشن، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۹۳، مصور.
کلیات
11. تاریخ ادبیات کودکان ایران: ادبیات کودکان در روزگار نو (۱۳۴۰ ـ ۱۳۵۷)، تألیف محمدهادی محمدی و زهره قایینی، تهران: چیستا، ۱۰جلد، ۱۳۸۱ ـ ۱۳۹۳، مصور.
شایستگان تقدیر
همچنین، نفرات شایسته تقدیر سی‌وسومین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، به شرح زیر معرفی شدند:
الف)فلسفه و روانشناسی
منطق
1. مطالع الانوار (طرف المنطق) و شرحه المسمی لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، تصحیح ابوالقاسم رحمانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، ۱۳۹۳، ۳ ج.
فلسفه غرب
تألیف
2. فلسفه فرهنگ، تألیف علی‌اصغر مصلح، تهران: انتشارات علمی، ۱۳۹۳، ۶۶۴ ص.
3. فرهنگ پسامدرن، تألیف عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی، ۱۳۹۳، بیستوچهار، ۷۸۱ ص.
ترجمه
4. حیات ذهن، تألیف هانا آرنت، ترجمه مسعود علیا، انتشارات ققنوس، ۱۳۹۳، ۲ ج.
ب) دین
کلیات اسلام
5. اعلام الطرائق فی الحدود و الحقائق، تالیف ابن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: علی طباطبایی یزدی، سیدمحمدرضا جلالی، عبدالمهدی اثناعشری، محمد طباطبایی یزدی، سیدعباس هاشمی، علیرضا آلبویه، مصطفی صدوقی مازندرانی، گروه مصححان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۹۳، ۳۱۹ ص.
علوم قرآنی؛ خاورشناسان و ابن عباس؛ تحلیل انتقادی دیدگاه‌های خاورشناسان درباره آثار تفسیری منسوب به ابن عباس. نصرت نیلساز، بیست، ۳۶۶ ص.: مصور، جدول، نمودار.۷. رهیافتی به قرآن کریم در تعریف قرآن محمدعابد جابری، ۶۰۸ ص.
8. دانشنامه امام مهدی (ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، تالیف محمدی ری‌شهری، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم: مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۹۳، ۱۰ ج.
فقه و اصول
9. المؤتلف من المختلف بین ائمه السلف، تألیف ابوعلی الفضل‌بن‌الحسن الطبرسی، تحقیق بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳، ۶ جلد.
عرفان
10. عهد الست، تألیف نصرالله پورجوادی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، ۱۳۹۳، ۳۶۸ ص.
ج) علوم اجتماعی
جامعه‌شناسی
11. تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه‌شناسی، تالیف مسعود چلبی، تهران: نشر نی، ۱۳۹۳، ۳۵۲.
علوم سیاسی
12. حکمت، معرفت و سیاست در ایران: اندیشه سیاسی عرفانی در ایران، از مکتب اصفهان تا حکمای الهی معاصر، تألیف مهدی فدایی مهربانی، تهران: نشر نی، ۱۳۹۳، ۵۵۲ ص.
حقوق
13. حقوق تعهدات، تالیف ابراهیم شعاریان و ابراهیم ترابی، تهران: انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی شهر دانش، ۱۳۹۳، ۱۰۱۰ ص.
علوم نظامی
14. جنگ ایران و عراق و نظریه جنگ عادلانه، تالیف مصطفی زهرانی، انتشارات صفحه جدید، ۱۳۹۳، ۴۶۰ ص.: جدول، نمودار.
د) علوم خالص
فیزیک
15. اصول ریاضی فلسفه طبیعی، تالیف آیزاک نیوتن، ترجمه بهنام شیخ‌باقری، تهران: انتشارات رخدادنو، ۱۳۹۳، ۶۰۰ ص.
هیئت و نجوم
16. مقدمه‌ای بر اختر فیزیک جدید، تألیف برادلی کارول و دیل استلی، ترجمه جمشید قنبری و سعیده حسابی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، ۱۳۹۳، ۷۵۲ ص.: مصور، جدول، نمودار.
هـ) علوم کاربردی
علوم پزشکی
تألیف
17. سلامت در جمهوری اسلامی ایران، تالیف باقر لاریجانی، علیرضا مرندی، فریدون عزیزی، حمیدرضا جمشیدی و همکاران، تهران: مؤسسه انتشارات اطلاعات، ۱۳۹۳، ۲ ج: جدول، نمودار، نقشه.
18. مرجع اپیدمیولوژی بیماری‌های شایع ایران، تالیف و ترجمه شورای نویسندگان، به سرپرستی پروین یاوری، رشت: انتشارات گپ، ۱۳۹۳، ۳ ج، مصور، جدول، نمودار.
مکانیک
19. طراحی سازه کشتی، تالیف ساسوهیسا اکوموتو، ترجمه محمدرضا خدمتی، تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر، مرکز انتشارات، ۱۳۹۳، ۲ ج.
کشاورزی
20. توسعه دانش بنیان کشاورزی، تالیف سیدمحمود حسینی و ابوالقاسم شریف‌زاده، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران، ۱۳۹۳، ۴۹۲ ص.: جدول، نمودار.
و) هنر
کلیات هنر
21. درآمدی بر زیباشناسی اسلامی، تالیف اولیور لیمن، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی، ۱۳۹۳، ۲۹۶ + ۲ ص.
هنرهای نمایشی
22. شکل‌گیری و گونه‌شناسی فیلم مستند، تالیف احمد ضابطی جهرمی، تهران: نشر رونق، ۱۳۹۳، ۳۲۸ ص.: مصور.
موسیقی
23. جشن و موسیقی در فرهنگ‌های شهری ایرانی، تالیف ساسان فاطمی، تهران: انتشارات ماهور، ۱۳۹۳، ۴۰۰ ص.: مصور، جدول.
24. هارمونی جامع کاربردی: از ابتدا تا ورود به موسیقی آتونال، تالیف کامبیز روشن‌روان، تهران: انتشارات معین، ۱۳۹۳، ۹۱۴ ص.
نمایشنامه
25. گاهی اوقات برای زنده ماندن باید مرد، نوشته نصراله قادری، تهران: کتاب نیستان، ۱۳۹۳، ۳۷۶ ص.
ز) تاریخ و جغرافیا
تاریخ
26. ظهور ژاپن مدرن نگاهی به مشروطه ژاپنی، تالیف ویلیام جی. بیزلی، ترجمه شهریار خواجیان، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۹۳، ۴۰۶ ص.
جغرافیا
27. آب و هواشناسی دینامیکی، تالیف حسن لشکری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات، ۱۳۹۳، بیست، ۲۸۸ ص.: جدول، نمودار، نقشه.
ح) کودک و نوجوان
داستان تألیفی
28. دفترچه خاطرات یک کلاغ، نوشته مژگان شیخی، تهران: انتشارات ذکر، ۱۳۹۳، ۸۸ ص، مصور (رنگی).
داستان ترجمه
29. شگفتی، تالیف آر. جی. پلاسیو، ترجمه پروین علی‌پور، تهران: نشر افق، ۱۳۹۳، ۴۴۰ ص.
علوم و فنون
تألیف
30. فرهنگنامه نجوم و ترجمه فضا، گروه مولفان، انتشارات نشر طلایی، ۱۳۹۳، ۲۸۸ ص.: مصور.
۳۱. ماجراهای گربه کوچولو سفید، تالیف جف ورینگ، ترجمه سارا سید ناصری، بازنویسی حسین فتاحی، تهران: انتشارات ذکر، ۱۳۹۳.