مجله ماهانه و معتبر پراسپکت Prospect که از معدود مجلات روشنفکرانه بریتانیا در حوزه مسائل عمومی است در شماره جولای که مجله صد ماهه شده به ابتکار جالبی دست زده و از میان یک لیست ابتدایی بیش از ۴۰۰ نفره به انتخاب ۱۰۰ روشنفکر برتر در این امپراتوری سابقا کبیر پرداخته است.
چند نکته عبرت آموز در این فهرست ابتکاری هست. نخست معیار مجله برای روشنفکر بودن است: اول آنکه فرد برگزیده باید در یک حوزه از تلاش های فرهنگی یا روشنفکرانه دارای برجستگی باشد. دوم آنکه توانایی برقراری ارتباط با مخاطبان عمومی را از راه نوشتار یا گفتار داشته باشد. از آنجا که تعیین برتری در یک حوزه موضوع ملموسی نیست برای ملموس کردن آن این معیار هم برای تشخیص برجستگی به کار گرفته شده که سهم فرد در آن حوزه دارای اصالت اندیشگی باشد و تلاش های او شاخه مهمی از فرهنگ بریتانیا را نمایندگی کرده یا بازاندیشیده باشد.
گردانندگان پراسپکت با تکیه بر نقش اجتماعی روشنفکران می گویند فهرست آنها لزوما زیرک ترین و دقیق ترین روشنفکران را در بر نمی گیرد بلکه به کسانی اهمیت می دهد که بین نقش روشنفکرانه و نقش اجتماعی خود توازنی برقرار کرده اند. برای همین آنها مثلا مشاوران هوشمند سیاسی را از فهرست خود کنار گذاشته اند زیرا آنها را برخوردار از زیست اجتماعی کامل نمی دانند.
دومین نکته ای که از این فهرست ۱۰۰ نفره گفتنی است تنوع این افراد است و تغییر در نقش های اجتماعی روشنفکران. آنها خود در توصیف این تغییرات می گویند: فیلسوفان و سیاستمداران جای خود را به مورخان و دانشوران حوزه عمومی داده اند. چهره های عالم فیلم و سینما هم کمتر دیده می شوند.
با نگاهی به فهرست می شود بسرعت دریافت که عرصه روشنفکرانه هنوز هم عرصه ای مردانه است. زنان جز اندک شمار در این فهرست جایی ندارند. از مقامات دولتی تنها یکی در این فهرست هست و آن گوردون براون مغز متفکر اقتصادی کابینه است. از رسانه مهم و سراسری کشور یعنی بی بی سی همان یکی هم نیست. ملوین بره گ هست اما او نویسنده هم هست. از اینهمه تولید کنندگان برنامه و گزارش کسی نیست. در واقع از عالم رسانه های مدرن تنها نام مدیر یکی از تلویزیونهای چندگانه کشور دیده می شود. داستان نویس و نمایشنامه نویس و منتقد ادبی هنوز کم نیست. فیلسوفان هم در کنار مورخان جایی برای خود دارند. کسی به عنوان روزنامه نگار معرفی نشده گرچه بسیاری از افراد این فهرست برای روزنامه ها می نویسند. با این حال دو نفر به عنوان ستون نویس اقتصادی روزنامه های تایمز و فایننشال تایمز در فهرست آمده اند.
برخی نامها که باید برای ایرانی ها هم آشنا باشد: طارق علی، مارتین امیس، تری ایگلتون، آنتونی گیدنز، فرد هالیدی، شیموس هینی و البته سلمان رشدی.
برای من جالب است که بدانم اگر مجله ای در ایران می خواست فهرست مشابهی از روشنفکران ایرانی عرضه کند چه معیارهایی می داشت و چه کسانی را برمی گزید. من عجالتا بر اساس همان معیار پراسپکت می توانم این نامها را فهرست کنم: داریوش آشوری، آیدین آغداشلو، احمدرضا احمدی، عماد الدین باقی، سیمین بهبهانی، بهرام بیضایی، محمود دولت آبادی، محمد ستاری فر، عبدالکریم سروش، شهلا شرکت، محمد رضا شفیعی کدکنی، ماشاء الله شمس الواعظین،محمد قوچانی، غلامحسین کرباسچی، هوشنگ گلشیری ( گرچه فهرست باید به افراد زنده بپردازد)، محسن مخملباف، اکبر گنجی، عبدالله نوری، … فعلا بیش از این به این فهرست نمی پردازم تا بعد که فرصت و فراغتی پیدا شود و بحث را بگسترانم. و هم بپرسم که چرا ما ایرانی ها چنین فهرست هایی نداریم؟
و می توانم با کمی بدجنسی نامهای بسیاری از مدعیان روشنفکری را از چنان فهرستی کنار بگذارم از جمله بسیاری از مترجمان و مدعیان فلسفه های پست مدرن را!